معارف اسلامی

 

                           بسم الله الرحمن الرحیم     

(4-3)- خوف ورجاء :

 

    یکى از ثمرات معرفت خوف وترس ازمقام خداوندتبارک وتعالى ودیگر،امیدورجاء به رحمت الهى مى‏باشد.

 

    علماى اخلاق صفت خوف را افضل فضائل نفسانیه واشرف اوصاف حسنه ذکرکرده ‏اند.وهیچ چیز مانند آن قلع وقمع لذت وشهوت دنیا را نمى‏کندواز این جهت است که آیات وروایات در فضیلت این صفت زیادند از آن جمله :

 

    «اِنَّما یَخشَى اللّهَ مِن عِبادِهِ العُلَمَؤا»(4)

 

    تنها علماء وارباب معرفت از خدا مى‏ترسند.

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

1-سوره رعد آیه 28

 

2- شرح منازل السائرین ص 371

 

3- سوره رعد آیه 29

 

4- سوره فاطرآیه 28

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

    «هدًى وَرحَمَةٌ‏للّذِینَ هُم لِرَبِّهم یَرهَبونَ»(1)

 

     هدایت ورحمت از براى کسانى است که ایشان از پروردگار خود خائف وترسانند.

 

    «انّ الَّذینَ ءَامَنواوَعَمِلوا الصالِحات اولئکَ هُم خَیرُ البَرِیَّة جَزائُهُم عِندَ رَبِّهِم جَنّتُ عَدنٍ‏ تَجرِى مِن تَحتِهَا الاَنهار خالِدینَ فِیها اَبَداًرَضِى اللّهُ عَنهُم وَرَضوا عَنهُ ذلکَ لِمَن خَشِىَ‏رَبَّه»(2)کسانى که ایمان آوردندواعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوق (خدا)یند.پاداش آنها نزد پروردگارشان باغهاى بهشت جاویدان است که نهرها از زیردرختشان جارى است ؛ همیشه در آن مى‏مانند؛ خدا از ایشان راضى وخشنود وایشان از خدا راضى وخشنودند ؛واین مرتبه از براى کسى است که از پروردگار خود بترسد.

 

    «اِذا ذُکِرَ اللّهَ وَجِلَت قُلُوبُهُم»(3)

 

    مؤمنان کسانى هستند که چون نام خداوند مذکور شددلهاى ایشان خوفناک گردد.

 

    قال رسول اللّه ( صلى‏الله ‏علیه‏ و‏آله )انا اخوفکم من اللّه = ترس من از خداوند از همه شما بیشتر است.

 

    یکى از ثمرات معرفت ، ترس از خداوند تبارک وتعالى مى‏باشد، مؤمن واقعى (عارف) جز از خداوند تبارک وتعالى از هیچ کسى وهیچ قدرتى نمى‏ترسد، بلکه همه از او مى‏ترسند.

 

    عن ابى حمزه قال: قال ابو عبد الله ( علیه السلام ):من عرف الله خاف الله ومن خاف الله سخت نفسه عن الدنیا.(4)= ونیز فرمودند: هر که خدا را شناخت، از او بترسد وهر که از خدا بترسد، دل از دنیا بر کند .

 

    ممکن است این توهّم براى کسى پیدا شود که آیا خداوند متعال ورؤف ودود ومهربان، ترس دارد؟

 

    براى دفع این توهّم، باید گفته شود که خداوند متعال ترس ندارد، بلکه ترس از مقام‏ اوست

 

     کسانى که از مقام خداى خود مى‏ترسند، نفس خود را از هوى وهوس باز مى‏دارند واجازه نمى‏دهند که نفس امّاره آنها را به گناه وادارد وهمین امر موجب نجات آنها شده وآنها را بهشتى مى‏کند .

 

«واَمّامَن خافَ مَقامَ رَبِّه وَنَهَى النَّفسَ عَنِ الهَوى فَاِنَّ الجَنَّةَ هِىَ المَأوَى».(5)

 

     هر کس که از پروردگار خود بترسدوخود را از هواوهوس باز داردبهشت منزل ومأوى اوست.

 

    بعنوان مثال : یک قاضى بسیار بامحبّت وخوش اخلاق را،در نظر بگیرید، همین قاضى مقامش اقتضا مى‏کند که مجرم را به سزاى اعمالش برساند، مقام او چنین اقتضا مى‏کند، در حالى که او شخص وارسته‏اى مى‏باشد،

 

     مؤمن چون عارف به مقام پروردگار هست، و قیامت را باور کرده وخشم وغضب الهى را معتقد است ومى داند که مقام پروردگار اقتضا مى‏کند که کفّار ومنافقین ومشرکین وفاسقین را عذاب کند وکسانى که‏ باور کنند این معنا را دیگر به خود اجازه نمى‏دهند که نا فرمانى اورا کرده ولذا بر هواى نفس خود غالب شده وترک گناه مى‏کنند وبهشت جاودان را براى خود کسب مى‏نمایند.

 

    عن ابى عبداللّه (7)فى قول اللّه عز وجل:«ولمن خاف مقام ربه...»قال :من علم انّ اللّه یراه ویسمع مایقول ویعلم مایعمله من خیر اوشر فیحجزه ذلک عن القبیح من الاعمال فذلک الذى خاف مقام ربه ونهى النفس عن الهوى .(6)

 

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

 

1- سورة الاعراف آیه 154

 

2- سورة البینة آیه 8

 

3- سوره انفال آیه 2

 

4- همان مدر ک ح 4

 

5- سوره نازعات آیه 40

 

6- ترجمه اصول کافى ج 3 ص 113 ح 10 باب خوف ورجاء

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

    امام‏ جعفر صادق« علیه‏ السلام »در باره قول خداوند متعال فرمودند: کسى که بداند خدا اورا مى‏بیند وآنچه گوید مى‏شنود وهر کار نیک وبدى کند مى‏داند، همین دانستن اورا از کارهاى زشت باز مى‏دارد، پس آن کسى است که از مقام پروردگارش ترسیده وضمیر خویش رااز هوس باز داشته است .

 

     اما کسانى که تقوا ندارند در نتیجه مقام خدا را فراموش مى‏کنند وقیامت را به فراموشى سپرده ودر نتیجه مانند دیوانه ‏اى که هیچ خطر احساس نمى‏کند طغیان نموده ودر نتیجه دوزخ را مأواى خود مى‏نماید ولذا در قرآن مى‏فرماید: «فَاَمّا مَن طَغى وَءَاثَرَ الحَیوةَ الدُّنیافَاِنَّ الجَحِیمَ هِىَ المَأوَى »(1) پس کسانی که  طغیان کرده، وزندگى دنیا را مقّدم داشته، مسلما دوزخ جایگاه اوست.

 

    مستفاد از آیات وروایات این است که تنها کسانى که اهل معرفت هستند داراى خوف وترس وخشیت از پروردگار مى‏باشند ومفسرین در این مقام ،احتمالات ومعانى مختلفى رابیان نموده ‏اند که مى‏توان تمام آن را پذیرفت وقابل قبول است :