معارف اسلامی

 

                                                  بسم الله الرحمن الرحیم

 تبصره :

   اگر چه غفلت وفراموشى در بعضى از موارد، لازم وضرورى است امّا اگر از حدّ ،افزون شود، بسیار خطرناک ومهلک مى‏باشد وانسان را به پست‏ترین درکات دوزخ وارد مى‏کند.

 

    بیان مطلب:

 

    اگر انسان فراموشى نداشت، زندگى برایش بسیار تلخ وناگوار مى‏شد، به این بیان که وقتى عزیزى از دست مى‏رود، فقدان وى موجب افسردگى ،ناراحتى وناامیدى مى‏گردد و در آن حال، زندگى براى او هیچ ارزشى ندارد؛امّا آن چه که موجب مى‏شود تا دوباره زندگى براى او معنا ومفهوم پیدا کرده و شیرین شود، همان فراموشى وغفلت است؛ اگر آن حالى که در روز اول بر اثر فقدان عزیزان، در انسان پیدا مى‏شود، باقى مى‏ماند دیگر زندگى  معنا ومفهوم نداشت؛ امّا به برکت آن ،در اثر گذشت زمان، به گونه‏ اى فراموش مى‏کند که گویى چنین عزیزى نبوده است وبه موجب این فراموشى،زندگى شیرین مى‏شود؛امّا همین غفلت ،اگر از حدّ خود تجاوز کند ،به قدرى خطرناک شده وانسان را به جائى مى‏رساند که نه تنها مُردن وقبر وقیامت ودوزخ وعذاب الهى را فراموش مى‏کند،حتّى ازخالق خود یعنى خداوند تبارک وتعالى نیز غافل مى‏گردد ودر اثر غفلت، به قدرى سقوط مى‏کند که از هرحیوانى پست‏ تر مى‏شود و به تعبیرى که در قرآن آمده آنها را کور و کر ودیوانه وحیوان بلکه از حیوان هم پست ‏تر معرفى نموده است.

 

     «ولقد ذرعنا لجهنّم کثیرا مّن الجنّ والانس‏لهم قلوب لا یفقهون بها ولهم اعین لا یبصرون بها ولهم اذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضلّ اولئک هم الغافلون» (1)=

 «به یقین، گروه بسیارى از جنّ وانس را براى دوزخ آفریدیم ؛آنها دلهایى (درک وعقل) دارندکه با آن (اندیشه ‏نمى کنندو)نمى‏فهمند وچشم هائى که با آن نمى‏بینند و گوش هائى که با آن نمى‏شنوند ؛ آنها هم چون چهار پایانند ، بلکه گمراهتر!اینان همان غافلانند».

 

    با توجّه به این آیه شریفه وبعضى از آیات دیگر، غافلین پست‏ترین افراد بوده و حتّى از کفّار نیز بدترند؛زیرابعضى از کفّار جاهلند و فرق جاهل با غافل، در این است که براى جاهل، امید نجات هست ،امّا براى غافل نیست، زیرا جاهل مانند کسى مى‏ماند که خواب است امّا غافل مانند دیوانه مى‏باشد؛ در قرآن آنان را دیوانه معرفى کرده است ودیوانه قدرت درک وتشخیص ندارد، به این بیان: همانگونه که دیوانه، از درک عاجز است انسان غافل هم بر درک حقیقت ناتوان است با این فرق که دیوانه، تکلیف ندارد چون درک ندارد امّا غافل، درک دینى نداشته وقلبش در اثرغفلت، از گناه سیاه شده واو را دیوانه نموده است. امّا اگرکافر غافل نبوده وگمراه باشد وحقیقت براى او روشن شود وارشاد گردد ،امید نجات براى اوهست ،درست مانند کسى که خواب است و در اثر خواب بودن از همه چیز بى‏خبر مى‏ماند ،امّا همین که بیدار شد، متوجّه و آگاه مى‏شود ؛لذا غافلین از کفّار بدترندبلکه بدترین وپست‏ ترین دَرَکات در دوزخ، جایگاه آنان است ومنافقین که همان غافلین هستند، طبق آیه کریمه در دَرَک اسفل دوزخ جاى دارند.

 

    «انّ المنافقین فى الدّرک الاسفل من النّار»(2)

 

= «به تحقیق منافقین، در پایین ‏ترین دَرَکات آتش هستند».

--------------------------------------------------------------------------------

1- سورة الاعراف آیه 179

2-     سورة النّساء آیه /

 

                               بسم الله الرحمن الرحیم

    بعد از بیان انظار مفسران بزرگ در مقام، وذکر معناى جامع وکامل براى کلمه "لغو"ذکر نکاتى چند در مقام لازم است

 (1)=قصد قربة 

  مؤمن، هر عملى که اورااز خداوند متعال دور کند اجتناب مى‏کند واز آن روى گردان است .

 

    هرعملى را که انجام مى‏دهد در آن قصد قربة مى‏کند وسعى اوبر این است که با آن عمل به خداوند تبارک وتعالى نزدیک شود .

 

    بیان مطلب:

 

    اعمال ورفتارى که مؤمنین انجام مى‏دهند با هدف نزدیک شدن به خداوند متعال است ولو آن عمل یک کار مباحى باشد، مؤمن همان عملى که مباح است وانجام آن براى دیگران اجر وقربى ندارد ،اما مؤمن سعى بر آن دارد که همان عمل مباح را در قالب یک عمل خداپسندانه انجام دهد واز آن عمل ،نه تنها پاداش واجر اخروى کسب کند بلکه همان عمل مباح را وسیله تقرب الى اللّه براى خود قرار مى‏دهد واین نکته‏اى هست که دیگران از آن غافل مى‏باشند به عنوان مثال: غذا خوردن وخوابیدن یک امر طبیعى است که همه انسانها به آن محتاجند، اما مؤمن علاوه بر این که نیاز خود رابر طرف مى‏کند ،از این اعمال براى خود کسب فیض هم مى‏نماید،در وقت غذا خوردن نیت خود را این گونه قرار مى‏دهد : خدایا این غذا را مى‏خورم تا نیروبراى عبادت تو پیدا کنم تا بهتر وبیشتر بتوانم بندگى وعبادت تورا بکنم. ویا وقت خوابیدن قصدش این است که بخوابد تا خستگى از بدن اوبیرون برود تا بهتر بتواند به اطاعت از پروردگار جلّ جلاله بپردازد حتى این معنا را مؤمن تعمیم مى‏دهد در گردش وتفریح به این نیت که براى رفع خستگى روحى به گردش مى‏روم تا بهتر بتوانم اطاعت از خداوند متعال بکنم .وقطعا یک چنین قصد ونیتى هر عمل مباحى را ارزشمند نموده وموجب قرب الهى براى عبد مى‏شود.

 

    با این بیان مى‏توان یک معناى جامعترى براى "لغو" بیان داشت وآن این که هر عملى که انسان را به خداوند تبارک وتعالى نزدیک نکند ،مؤمن از آن روى گردان است ولو آن عمل مباح باشد.

 

    به بیان دیگر مؤمن هر عملى راکه انجام مى‏دهد در آن عمل خوشنودى خداوند را در نظر دارد وبابیان مذکور روشن شد که مى‏توان همه امور را با نیت تقرب الى اللّه انجام داد وبراى همه اعمال پاداش اخروى درنظر گرفت. واین که مؤمن کار لغو نمى‏کند به این معنى مى‏شود که کار بدون اجر وپاداش معنوى واخروى والهى نمى‏شود وبراى تمام اعمال خود قصد قربت مى‏کند ؛ زیرا «انّماالاعمال بالنّیات». وبنابراین معناى مذکور،منظور این روایت شریف ونورانى هم روشن مى‏شودکه «نیّت المؤمن خیرٌ من عمله»:«نیّت مؤمن بهتراز عمل اوست»؛ زیرا چه بسا عمل، یک امر مباح باشد، امّا آنچه این عمل مباح را با ارزش مى‏کند نیّت مؤمن است ؛اگر قصد او از این عمل، رضاى خداوند متعال باشد، آن ارزش پیدا مى‏کند واز مباح بودن خارج مى‏شود.

    نقل کرده‏اند: روزى امام جعفر صادق « علیه‏ السلام »از کنار خانه شخصى عبور مى‏کردند که مشغول ساختن آن منزل ودر حال نصب پنجره‏اى بود. حضرت از او سؤال کردند که این پنجره را براى چه نصب مى‏کنى؟ در جواب عرضه داشت: براى روشن شدن اطاق. حضرت فرمودند که نیّتت را خوب کن وبگو: این پنجره را مى‏گذارم تا سپیده صبح وطلوع فجر راببینم (تانمازم را اوّل وقت بخوانم).

 

    در حالى که پنجره فرقى نمى‏کند امّا این نیّت است که به این عمل، ارزش مى‏دهد.

 

    نقل کرده‏اند: شخصى که پدرش فوت کرده بود به خدمت عالم بزرگوارى رسید وآن عالم را از فوت پدرش باخبر کرد . آن عالم در حالى که مشغول میل نمودن غذا بودند، بعد از تمام شدن غذا، خطاب به وى نموده وفرمودند:ثواب این طعام من، براى روح پدر شما باشد!.بعد این معنا رااضافه نمودند : هرعملى که براى رضاى خدا باشد ثواب دارد واگر کسى غذارا به این نیّت میل کند که نیرو پیدا کرده، بهتر عبادت خدارا انجام دهد، براى همان غذا،ثواب مى‏دهند.(1)

--------------------------------------------------------------------------------

 

1- مرحوم علامه مجلسى « قدس ‏سره » در کتاب مرأة العقول ج 8 ص /4/93 در باره نیّت، دوازده قول نقل فرموده‏ است.